De recente uitkomst van het onderzoek het grensoverschrijdend gedrag bij The Voice of Holland maakt nog eens duidelijk waar het misgaat: vriendjes worden gesteund. Net als overigens bij NOS Sport en bij Ajax. Koppel de beloning van de leiders aan een veilige werkomgeving en de slachtoffers worden serieus genomen, zegt leiderschapsexpert Franka Rolvink Couzy.

Het begon met The Voice, toen volgden De Wereld Draait Door, Ajax, Pakhuis de Zwijger en nu NOS Sport. De lijst met organisaties met een onveilige, giftige en in enkele gevallen zelfs seksueel overschrijdende werkomgeving groeit, en zal nog verder groeien.

Nu staan mediabedrijven, een voetbalclub en een debatcentrum in de schijnwerpers, maar overal waar macht wordt misbruikt, waar mensen met een lange staat van dienst iets te verliezen hebben en waar de stress hoog is, bestaat gevaar voor onveilige situaties.

Onveiligheid op de werkvloer

Dit is dus slechts een begin. De Nationale Vacaturebank maakte afgelopen zomer al via de Discriminatie Arbeidsmarktmonitor bekend dat een op de vijf werknemers zich niet sociaal veilig voelt op het werk. Hiervoor hadden zij met 2.500 mensen een goede afspiegeling van alle werkenden geconsulteerd.

Ga zelf maar na. Wie in de horeca heeft gewerkt, zal beamen dat daar in het heetst van de strijd flink kan worden gescholden. Het leek er ooit bij te horen dat gasten avances maken. In grote bedrijven is altijd wel iemand bereid een collega een pootje te haken om zelf een hogere positie te krijgen.

Het begint altijd met verbazing

Toch is er elke keer verbazing als de zaak ontploft. Vaak wordt de ernst van de zaak in het begin gebagatelliseerd, want pesten, roddelen en uitsluiten zijn subtiel en moeilijk aan te tonen.

Zo ook bij NOS Sport: ‘Het was voor mij een grap’, was het verweer. Daarna wordt vaak gesteld dat het vervelend is dat de ander zich onveilig heeft gevoeld: ‘Was niet zo bedoeld.’

Pas als blijkt dat er ook foto’s van piemels zijn rondgestuurd of verbaal geweld is gebruikt, wordt er haastig een onderzoek ingesteld, de hoofdrolspelers in het gunstigste geval op non-actief gesteld en de verdorven cultuur aangepakt.

Crisisaanpak

Het is een aanpak in crisis; als er echt geen andere mogelijkheid meer is en de slachtoffers al zijn beschadigd, emotioneel en in hun carrière. Beter is het kwaad voor te zijn. Maar daarin schuilt nu juist net het probleem.

De leiding lijkt het probleem helemaal niet in een vroeg stadium te willen aanpakken. In bijna alle gevallen is het schandelijke gedrag al gemeld, maar is er niets mee gedaan.

Gebrek aan steun aan de getroffenen is een pijnlijke rode draad in de voorbeelden die nu naar buiten zijn gekomen. Kop in het zand en doorgaan, lijkt het devies. Pas als de eerste schandalen publiek worden, komen er excuses.

Onafhankelijkheid leiders

Het probleem schuilt in de onafhankelijkheid van de gewezen leiders. Een hoofdredactie die de tv-persoonlijkheden niet afvalt, omdat ze samen groot zijn geworden. De directeur die de andere kant opkijkt, want ze hebben samen nog gevoetbald. De chef die haar baan te danken heeft aan degene die verantwoordelijk is voor de onveilige sfeer.

En ook de collega’s die erbij stonden en ernaar keken, doen dat vaak uit eigenbelang. Veelal uit angst hun baan te verliezen, waarmee zij ook slachtoffers worden, maar soms ook omdat ze net zo goed profiteerden van de extraatjes die het bij het vak horen, zoals het bijwonen van een EK, zo blijkt uit een artikel in de Volkskrant.

Vanwege de vriendjespolitiek en het eigenbelang werden de klagende collega’s bij NOS Sport gewoon uitgelachen of sussend verteld: ‘Hij heeft moeite met mooie vrouwen’, schrijft de Volkskrant. Nu zijn de omstanders niet degene die het overschrijdende gedrag laten zien.

Steun voor verkeerde mensen

Feit is: zolang de verkeerde mensen worden gesteund, blijven er onveilige werkomgevingen bestaan. De meeste slachtoffers zullen minder geneigd zijn hun klacht te melden en gewoon weggaan. Dan verandert er eenvoudigweg niets.

Nu bestaan er vertrouwenspersonen voor de momenten waarop niet bij de baas kan worden aangeklopt. Alleen is ook daar de onafhankelijkheid niet altijd goed geregeld. Zowel Pakhuis de Zwijger als NOS Sport hadden meldpunten die werden bekleed door zeer goede bekenden van de macht. Bovendien kunnen interne vertrouwenspersonen, ook al zijn ze integer, tegen belangenconflicten aanlopen.

Meer dan een vertrouwenspersoon nodig

Het is dus essentieel dat het leiderschap naast een vertrouwenspersoon ook op een andere manier wordt aangespoord in te grijpen. En niet de mogelijkheid heeft achterover te leunen, omdat het een vriend betreft.

Het antwoord zit in een goede governance, oftewel de noodzakelijke hygiëne die nodig is voor een organisatie om te kunnen functioneren. Containment heet het in de veranderkunde. Daarbij gaat het doorgaans om een set aan afspraken over bijvoorbeeld omgangsvormen, belangenconflicten en procedures die worden nageleefd.

In die afspraken zou veiligheid als onderdeel van de beoordeling en de beloning van het senior management kunnen worden opgenomen. Dan wordt het gemonitord.

Geef alle werknemers daarbij de mogelijkheid jaarlijks anoniem in een enquête aan te geven hoe het met de veiligheid op de werkvloer staat en de leiding wordt voortijdig aangespoord maatregelen te nemen. Hopelijk ontstaat er dan meer veiligheid op de werkvloer.